آرش شمس
مرداد ۱۴۰۴
ایران، کشوری با اقلیم عمدتاً خشک و نیمه‌خشک، امروز در یکی از شدیدترین بحران‌های زیست‌محیطی تاریخ خود به سر می‌برد. خشک شدن پی‌درپی تالابها، کاهش بی‌سابقه منابع آب سطحی، فرونشست زمین و افت شدید ذخایر سدها، چهره‌ای از آینده‌ای ترسناک ترسیم می‌کند.
گزارشهای واقعی و تکان دهنده حاکی از کاهش نگران‌کننده سطح آب در سدها است. بر اساس آخرین داده‌های منتشرشده تا مرداد ۱۴۰۴ تنها ۴۶٪ از ظرفیت مخازن سدهای کشور پر است. در پایتخت، ذخیره آب سدهای لار، کرج، طالقان و ماملو به زیر ۲۰٪ رسیده است. در ۱۹ سد بزرگ کشور، میزان ذخایر به کمتر از ۲۰٪ ظرفیت کاهش یافته و ۵۷٪ مخازن عملاً خالی هستند. وضعیت سدهای جنوب غربی کشور مانند کرخه و دز بحرانی است و پدیده “سدهای مرده” به واقعیت بدل شده است.
علل ساختاری بحران آب
– سیاستهای اشتباه حکومت در زمینه‌‌های محیط زیستی بخصوص آبهای آشامیدنی، رودخانه‌ها و تالابها
– مدیریت ناکارآمد و سیاستهای معیوب
– اولویت دادن به کشاورزی پرمصرف و غیربازده در مناطق خشک
– سدسازی گسترده بدون در نظر گرفتن ظرفیت طبیعی و آمایش سرزمین
– سیاستهای به غایت اشتباه در نبود برای بازچرخانی آب و کاهش مصرف در صنایع و شهرها
– برداشت بی‌رویه از سفره‌های آب زیرزمینی
– حدود ۸۵٪ از مصرف آب ایران از منابع زیرزمینی است.
– این استخراج منجر به فرونشست زمین تا بیش از ۳۰ سانتی‌متر در سال در تهران و نابودی دشت‌های حاصلخیز شده است.
پیامدهای محیط‌زیستی و اجتماعی
– خطر فرونشست‌های فاجعه‌بار در کلان‌شهرها مانند تهران، اصفهان و کرمان
– خشک شدن تالاب‌های بین‌المللی مانند هورالعظیم و گاوخونی
– افزایش مهاجرت‌های اقلیمی به دلیل کمبود آب در روستاها و شهرهای مرزی
– تعطیلی مکرر استانها و قطع آب و برق در اوج گرما
– افزایش تنش‌های اجتماعی و اعتراضات آبی در استانها و شهرهای مختلف کشور
راه حلهای فوری برای نجات محیط زیست کشور
۱٫ اصلاح فوری الگوی کشت و تخصیص آب کشاورزی به سمت بهره‌وری بالا و کاهش هدررفت
۲٫ توسعه سیستم‌های بازچرخانی فاضلاب و بازیافت صنعتی
۳٫ تعلیق پروژه‌های سدسازی جدید و تمرکز بر آبخوان‌داری و تغذیه مصنوعی سفره‌ها
۴٫ اصلاح ساختار حکمرانی آب به‌ویژه حذف تصمیم‌گیری‌های امنیتی از منابع محیط‌زیستی
۵٫ افزایش سرمایه‌گذاری در آموزش عمومی، فناوری هوشمند در زمینه محیط زیست
ایران در آستانه عبور از «نقطه بازگشت ناپذیر آبی» قرار گرفته است. تداوم این وضعیت نه‌فقط منابع طبیعی، بلکه پایداری اجتماعی و اقتصادی کشور را تهدید می‌کند. تغییر رژیم حاکم بر ایران، آخرین فرصت ما برای نجات زیست‌بوم ایران است.
