بر طبق آمارهای موجود، ۵۰ درصد کل صنایع تولیدی و کارخانه های بزرگ ایران در شهر صنعتی تهران با مساحت بیش از ۸۰۰ کیلومتر مربع و جمعیتی بالغ بر ۱۴ میلیون نفر ، مستقر بوده و این کارخانجات از جمله با شاخصهای زیر به فعالیتهای مختلف صنعتی و اقتصادی مشغول هستند:
صنایع ماشین سازی و مونتاژ اتوموبیل، غذایی، تولیدات پارچه ای، پلاستیک، رنگ، مبل و چوب، کاغذ سازی، فولاد سازی، فرآورده های کانی و غیر کانی غیر فلزی، صنایع شیمیایی گوناگون، سرامیک، داروسازی، فرشبافی چرمسازی، سیمان، پالایشگاه و تصویه نفت و صنایع نظامی و غیره.
اکثر صنایع ذکر شده یا در داخل شهر یا در طول جاده تهران کرج، تهران قم و تهران دماوند قرار دارند. این کارخانجات غالبا در مجاورت مناطق مسکونی، روستاها و آبهای روان جاری کرج و دریاچه لتیان مستقر بوده و با ابتدایی ترین شیوه های تولیدی و با دستگاهایی قدیمی و غیراستاندارد و بدون کنترلهای لازم، به فعالیتهای صنعتی مختلف مشغول هستند. تنها شمار اندکی از کارخانه های بزرگ و کوچک اطراف تهران که تعدادشان از انگشتان دست تجاوز نمی کند، دارای تخلیه پسابهای صنعتی و فیلترهای استاندارد جذب و تصفیه دود و غبارهای سمی می باشند. حتی سیاست انتقال صنایع از داخل شهر، به خاطر شرایط نابسامان شهرسازی فعلی و در شرایط فقدان امکانات زیرساختها وخدمات زیست محیطی تا شعاع ۱۳۰ کیلومتری حومه تهران، بسیار ناموفق بوده است. بطور مثال این پروژه بدلایل عدم اعمال صحیح روشهای ارزیابی و معیارهای ناکافی محیط زیست در مکان یابی و انتقال صنایع، و یا هم چنین بخاطر کمبود ساختارهای اجرایی، اداری، قانونی و فنی در زمینه کاربرد موفقیت آمیز استانداردهای صنعتی ۱۴۰۰۰ در صنایع، که مرتبا در سالهای گذشته از طرف وزارتخانه های مربوطه و سازمان محیط زیست رژیم دنبال و تبلیغ می شوند، با عدم موفقیت روبرو شده است. بهمین دلیل نیز نه تنها بحران محیط زیست شهری تهران با انتقال صنایع به بیرون چاره جویی صحیح نشده اند، بلکه خود بگونه ای به مشکلات جدیدتری نیز دامن زده است. تمرکز واحدهای صنعتی در محوطه بیرون شهر و بناچار بیشتر در کنار جاده های موجود قابل رفت و آمد ماشین و یا منابع آبی قابل استفاده و در دسترس، بطور مضاعف باعث تمرکز آلودگیها بخصوص آلوده تر شدن آبهای روان جاری رود کرج و دریاچه لتیان که تا ۴۰ درصد آب آشامیدنی جمعیت روز افزون تهران را تامین می کند، گردیده است.
“آلاینده های صنعتی و کشاروزی، ساخت و سازهای فنی در حاشیه رودخانه ها و برداشت بی رویه شن و ماسه و آب زمینه مرگ تدریجی (آلودگی) بسیاری از رودخانه های تهران را فراهم ساخته است. ( روزنامه ایران، ۹ خرداد ۷۴)”
پراتیک جمع آوری، بازیابی و دفن زباله های صنعتی تهران
در زمینه مجموعه رفتارهای صنایع، سازمان بازیافت مواد شهرداری و شرکتهای خصوصی فعال در این زمینه، می توان گفت:
– برای جمع آوری، نگهداری و حمل و نقل آشغالهای صنعتی و مواد زاید خطرناک در محل تولید کارخانه ها، بطور کلی امکانات لجستیکی، ظروف و مخزنهای استاندارد و مطمئن جمع آوری مربوط به نوع خصوصیات و ترکیبات ( لجن، مابع، جامد گار، قابل احتراق) این موادها در صنایع وجود ندارند.
-حتی نصب برچسب های هشدار دهنده بین المللی موجود در ایران، بر روی ظروف و مخازن و وسایل حمل و نقل مواد ویژه و خطرناک، مورد دقت و نظارت کارشناسانه قرار نمی گیرند. عموما محتویات مواد زاید بدون توجه به قابلیت اشتعال و یا میل ترکیبی زیاد آنان، بدون مقررات و بازرسیهای خاص غالبا در محلهای فلزی و پلاستیک سرباز، کهنه و یا صدمه دیده با هم جمع آوری شده و همینطور در محوطه کارخانه ها بدون مراقبت از جهت به خطر افتادن سلامت و ایمنی کارکنان در محیط کار و یا بهداشت عمومی نگهداری می شوند.
-یک سیستم زمانبندی مشخص برای جمع آوری وجود ندارد و اساسا محلی برای دفع زباله های صنعتی موجود نیست. البته در سالیان اخیر شماری از کارخانه ها و صنایع، کارکنان مخصوصی برای اینکار تعیین نموده اند.
-روشهای دفع معمول به مصداق شعار همه با هم، مواد زاید صنایع بهمراه محتویات زواید خانگی و شهری مشابه در محوطه و اطراف کارگاهها و مراکز صنعتی، در کنار جاده ها و محل زندگی محروم ریخته شده و به حال خود رها می گردند. زباله های تلمبار شده، یا سوزانده و یا به درون رودخانه ها ریخته می شوند و یا به نواحی پست زمین های اطراف تهران تخلیه و تزریق می گردند.
– امروزه در کشورهای پیشرفته جهان، ساده ترین مراحل فرایند تصفیه و پاکسازی و بی خطر نمودن این مواد زاید، بصورت جداسازی دقیق و بهداشتی مواد قابل بازیافتی از مواد زاید خطرناک انجام می شود و سپس این مواد غلیظ، تثبیت و جامد می گردند و در مرحله نهایی بمنظور جلوگیری از نشست و کاهش حجم مواد سمی خطرناک بصورتی کنترل شده و با استانداردهای معتبر سوزانده می شوند. برای اینکار در شهر صنعتی تهران، از نظر اقتصادی یک تاسیسات مرکزی تصفیه و کوره زباله سوزی خاص مواد زاید صنایع لازم و ضروری است. در مقایسه با کشورهای پیشرفته، در صنایع ایران مواد زاید قابل بازیافت و قراضه های احتمالا آلوده به مواد سمی و شیمیایی و قابل استفاده به منظور مصرف برای مقاصد تولیدی وغیره، به افراد زباله جمع کن و دلالهای حرفه ای مواد زاید فروخته می شوند. البته مواد بازیافت شده از نظر بهداشتی و مکان مصرف محدودیتهای خاصی دارند و می بایست در کاری مشخص و تعیین شده مورد استفاده قرار گیرند تا صدمه ای برای محیط زیست از نظر ریخت و پاش و چرخش آلوده گیهای ثانوی نداشته باشند.
-هایتا تنها درصد بسیار کمی از زباله های صنعتی انبار شده در کارخانه ها، توسط خود کارخانه داران و شرکتهای خصوصی اجاره ای و خود شهرداری تهران به قبرستان دفن زباله های کهریزک و آبعلی، که فاقد هرگونه ته بندی و پوشش های مکانیکی و صرفا خاک رس و یا اسفالتی و زمینهای نفوذ پذیر هستند، حمل می گردند و در آن جا نیز بدون هیچ کنترل و ضوابط ایمنی ( بطور مثال عدم وجود یک بارنامه و یا سند تشخیص حمل و نقل و یا دفن) تلنبار گشته و- در مواردی استثنایی در سالهای اخیر- در گودالهای طویل و باریکی موسوم به ترانشه ریخته شده و زیر خاک و نخاله های باصطلاح بازیافت شده از ضایعات ساختمانی، و یا علف هرزه ها به ظاهر چال و پنهان می گردند. طبق گزارشهای موثق شاهدان عینی در محلهای دپویی، دود و آتش انفجار زباله های قدیمی، شهری و صنعتی خطرناک انباشتی بطور مداوم در اطراف کهریزک و آبعلی از فاصله های دور هم دیده میشوند. کف زمین زباله در آبعلی و کهریزک بطور محسوس شیار پیدا کرده و شیرابه های سیاه و متعفن مسموم تجزیه شده بطرف آبهای زیرزمینی و سطحی و درگوشه کنار خیابانها و روستاهای اطراف و دپونی سرازیر و پراکنده می شوند.
